Zakon o razvojnoj banci suprotan EU direktivama, potrebno mišljenje Evropske komisije

Centralna banka (CBCG) podržava osnivanje razvojne banke Crne Gore, ali je ukazala da je predlog zakona o razvojnoj banci suprotan direktivama Evropske unije (EU) zbog čega je potrebno pribaviti mišljenje Evropske komisije (EK) kako bi se osigurala usklađenost sa evropskim standardima.

Iz vrhovne monetarne institucije su u mišljenju na predlog zakona koji su u skupštinsku proceduru predali poslanici Pokreta Evropa sad (PES) naveli da odredbe zakona po kojima razvojna banka može da sakuplja depozite i da obavlja poslove platnog prometa nijesu usklađene sa evropskim direktivama.

Uz to, iz CBCG upozoravaju da je sporno što se građanima i firmama koje bi držale depozite u razvojnoj banci ne garantuje zaštita tog novca, kao što je to slučaj u komercijalnim bankama, da je neuređeno pitanje vansudskog rješavanja sporova između klijenata i razvojne banke, da treba proširiti objelodanjivanje podataka o ovoj banci imajući u vidi njen značaj za dalji ekonomski razvoj, konkurentnost i likvidnost privrede, da vrhovna monetarna institucija treba da učestvuje u imenovanju organa upravljanja razvojne banke...

Iz CBCG, kojom rukovodi guvernerka Irena Radović, su "Vijestima" kazali da im je 22. jula ove godine dostavljen zahtjev Ministarstva finansija kojim rukovodi Novica Vuković, za davanje mišljenja na predlog zakona o razvojnoj banci, koji je Skupštini predložio 21 poslanik, kao i da je Savjet CBCG na sjednici 6. avgusta dao mišljenje. CBCG je i zvanično stavila mišljenje na svoj sajt.

Poslanici su 17. avgusta na vanrednoj sjednici glasali za ovaj predlog zakona, ali ga je predsjednik države Jakov Milatović vratio 23. avgusta parlamentu na ponovno odlučivanje, između ostalog, što su iz zakonodavnog procesa isključene i konsultacije sa Evropskom komisijom (EK) radi usaglašavanja normi Zakona sa evropskim standardima.

Vlada je parlamentu na dan rasprave o predlogu zakonu 16. avgusta dostavila svoje mišljenje koje je pripremio resor Vukovića i u kome se ne ukazuje nijednom rečenicom na stavove CBCG.

"Vijesti" čekaju odgovor od Delegacije EU u Crnoj Gori da li Skupština treba da pribavi mišljenje EK prije ponovnog glasanja o ovom predlogu zakona.

Iz CBCG "Vijestima" su kazali da u pripremi ovog akta nijesu učestvovali.

- CBCG je u svom mišljenju na predlog zakona o Razvojnoj banci, dostupnom na našem sajtu ukazala na potrebu dodatnog usklađivanja nekih od predloženih rješenja sa unutrašnjim pravnim sistemom i evropskom regulativom i standardima. Usklađivanje sa relevantnim regulatornim okvirom je neophodno kako bi se buduća institucija jasno profilisala, bilo kao razvojna finansijska institucija, zasnovana na opšte prihvaćenim standardima razvojnog finansiranja, bilo kao kreditna institucija izjednačena sa svim drugim kreditnim institucijama na domaćem bankarskom tržištu - rekli su u vrhovnoj monetarnoj instituciji.

U Mišljenju CBCG se navodi da je postojanje razvojne banke, koja će se baviti finansiranjem razvojnih i infrastrukturnih projekata, podsticanjem osnivanja, razvoja i održivosti poslovanja mikro, malog i srednjeg biznisa, kao i velikih privrednih društava i preduzetnika, osiguranjem izvoza od netržišnih rizika, uključujući podršku zelenoj ekonomiji i slično, je od ključnog značaja za valorizaciju potencijala rasta, povećanje konkurentnosti crnogorskih proizvoda i racionalnije upravljanje nacionalnim resursima.

- Takođe, unapređenje institucionalnog okvira sa razvojnom bankom će kreirati sistemski pristup za ravnomjerniji regionalni razvoj i dugoročnu održivost crnogorske privrede. Primjeri zemalja iz neposrednog okruženja i EU, koje imaju postojanje ovakvih institucija, ukazuju na opravdanost poslovanja razvojne banke - navode iz CBCG.

Predlogom je definisano da razvojna banka obavlja djelatnost primanja depozita, te da se na nju ne primjenjuje zakon i drugi propisi kojim se ureduje osnivanie, poslovanje i kontrola kreditnih institucija(banaka), osim propisa čija je primjena utvrđena ovim zakonom.

Iz CBCG ukazuju da je u Direktivi 2013/36/EU Evropskog parlamenta i Savjeta od 26. juna 2013. godine o pristupanju djelatnosti kreditnih institucija i prudencijalnom nadzoru nad kreditnim institucijama, izmjeni Direktive 2002/87/EZ i stavljanju van snage direktiva 2006/48/EZ i 2006/49/EZ (tzv. CRD) navedeno da obim primjene propisa koji se odnosi na kreditne institucije treba da bude što širi i da obuhvata sve institucije čija je djelatnost primanje povratnih sredstava od javnosti u obliku depozita ili drugim oblicima.

- Izuzeci od primjene ove Direktive su unaprijed dogovoreni između država članica i utvrđeni u članu 2 Direktive, gdje su taksativno nabrojane sve institucije na nivou pojedinačne države članice na koje se odredbe te direktive ne primjenjuju. Uglavnom se radi o kreditnim unijama, razvojnim bankama i izvoznim bankama, za čije obaveze garantuju same države članice. Imajući u vidu navedeno, CBCG je mišljenja da u odnosu na pitanje obavljanja djelatnosti primanja depozita od strane Razvojne banke, treba pribaviti mišljenje EK - istakli su iz CBCG.

"Vijesti" čekaju odgovor od Delegacije EU u Crnoj Gori da li Skupština treba da pribavi mišljenje EK prije ponovnog glasanja o ovom predlogu zakona

Iz vrhovne monetarne institucije kažu da se otvara pitanje da li će se utvrđivanjem ovlašćenja za razvojnu banku da može da obavlja djelatnost primanja depozita ugroziti jedno od osnovnih principa funkcionisanja razvojnih državnih finansijskih institucija, odnosno načela nekonkurencije sa bankarskim sektorom.

- Naime, ako bi razvojna banka primala depozite od klijenata fizičkih i pravnih lica i plasirala ih, između ostalog, u vidu kredita kao što to rade banke i na ovaj način obavljala dominantni ključni bankarski posao, ova institucija bi se stavila u privilegovani položaj u odnosu na banke koje su dužne da ispunjavaju sve regulatorne zahtjeve koji se odnose na njih i da pritom uplaćuju naknade po osnovu doprinosa za Fond za zaštitu depozita i Sanacioni fond u skladu sa zakonom. Stavljanjem u privilegovani položaj instituciju koja podliježe manjim prudencijalnim zahtjevima u odnosu na ostale učesnike na finansijskom tržištu moglo bi da dovede do narušavanja stabilnosti finansijskog sistema, posebno uzimajući u obzir njenu veličinu, s obzirom na to da nastaje transformacijom Investiciono-razvojnog fonda, koji je po veličini aktive, na dan 30. jun 2024. godine, veći od šest kreditnih institucija, od čega su četiri sistemski značajne - navode iz CBCG, iz koje ukazuju da iz predloga zakona nije jasno o kojim se depozitima radi (od javnosti, državnih organa ili drugih subjekata).

Iz CBCG upozoravaju da se pitanje depozita mora urediti zakonom, a ne podzakonskim aktom Vlade, posebno što se radi o značajnim aktivnostima koje mogu imati negativne implikacije po interese deponenata.

- Tim prije, što je članom 4 Predloga zakona predviđeno da država jemči za obaveze razvojne banke, osim za depozite, pa nedostatak garancija za depozite ovim zakonom se dovodi u pitanje zaštita deponenata, koje, ponovo ukazujemo, ne smije biti predmet podzakonskog akta Vlade, već isključivo zakona. Postavlja se i pitanje da li će deponenti koji nijesu dovoljno informisani biti u mogućnosti da razlikuju Razvojnu banku od ostalih kreditnih institucija, u koju će plasirati sredstva motivisani očekivano većim kamatnim stopama, rukovodeći se time da je riječ o državnoj kreditnoj instituciji gdje su im depoziti garantovani, ne znajući da nemaju pravo zaštite depozita, u skladu sa Zakonom o zaštiti depozita, odnosno da za njihove depozite neće garantovati Fond za zaštitu depozita - istakli su iz CBCG.

Dodaju da Razvojna banka, kao slabije regulisana institucija, čiji osnivački kapital ne može biti manji od 90 mil EUR, što je iznad ukupnog kapitala osam banaka, posmatrano na 30. jun 2024. godine, može značajno da utiče na likvidnost kreditnih institucija.

Drugo sporno pitanja na koje ukazuju iz CBCG je što je predlogom zakona propisano da Razvojna banka obavlja usluge platnog prometa u skladu sa posebnim zakonom.

- Ukazujemo da su propisima EU kojima se uređuje pružanje platnih usluga, odnosno Direktivom o platnim uslugama (Payment Services Directive - tzv. PSD2), koja predstavlja "full harmonization directive" (direktivu koje države članice ne mogu ograničavati ili uvesti odredbe drugačije od onih koje su utvrđene tom direktivom), izričito utvrđeni pružaoci platnih usluga i drugi se ne mogu određivati. Ovom direktivom nije data mogućnost da pružaoci platnih usluga, odnosno platnog prometa budu i subjekti kao što je predložena Razvojna banka - kazali su iz CBCG.

Pojašnjeno je i da je Zakonom o platnom prometu propisano da izvršavanje platnih transakcija novcem primljenim od korisnika platnih usluga radi pružanja platnih usluga platna institucija obavlja preko transakcionih računa koje otvara kod banaka.

- S tim u vezi, ukazujemo i da su shodno članu 5 Zakona o sprečavanju nelegalnog poslovanja pravna lica i preduzetnici dužni da otvore račun kod banke na način utvrđen propisima, vode novčana sredstva na tom računu i vrše transfer sredstava preko tog računa, uključujući i plaćanje poreza, prireza i doprinosa na obračunatu bruto zaradu i naknadu zarada, kao i isplatu neto zarada i naknada zarada zaposlenima. Stoga, navedene radnje iz domena pružanja platnih usluga ne bi mogla da vrši Razvojna banka - navode iz CBCG, dodajući da propisima o poslovanju više razvojnih banaka u okruženju, nije utvrđena mogućnost pružanja platnih usluga.

Iz CBCG ukazuju i na sporne odredbe koje se odnose na zaštitu klijenata razvojane banke.

- Odredbama čl. 38 do 44 Predloga zakona uređuje se obračun i iskazivanje efektivne kamatne stope kreditnih institucija, promjenljiva kamatna stopa, zaštita klijenata, kao i postupci po prigovoru i vansudsko rješavanje sporova. Po predloženom rješenju, iz odredbe člana 44 Predloga zakona proizilazi da je CBCG nadležna za vansudsko rješavanje sporova, pri čemu ovim zakonom nije uređen način vansudskog rješavanja sporova, kao što je to Zakonom o kreditnim institucijama predviđeno za klijente kreditnih institucija (član 219), a imajući u vidu da je primjena Zakona o kreditnim institucijama isključena u odnosu na razvojnu banku, to predmetno pitanje ostavlja otvoreno, odnosno neuređeno - pojasnili su iz CBCG.

U mišljenju se navodi i da je predlogom zakona definisano da se javnost rada Razvojne banke ostvaruje dostavljanjem izvještaja o radu i godišnjih finansijskih iskaza sa mišljenjem revizora Vladi na upoznavanje, kao i objelodanjivanjem uslova za korišćenje sredstava Razvojne banke.

- S obzirom na značaj osnivanja i poslovanja Razvojne banke i potencijalni uticaj na dalji ekonomski razvoj, konkurentnost i likvidnost privrednih subjekata, inkluzije ranjivih segmenata, kao i finansiranja infrastrukturnih projekata, smatramo da je Predlogom zakona potrebno predvidjeti dodatno objelodanjivanje podataka i informacija o poslovanju Razvojne banke, koji ne predstavljaju poslovnu tajnu, a u službi veće transparentnosti i bolje informisanosti klijenata i opšte javnosti. Imajući u vidu sve navedeno, CBCG je mišljenja da je potrebno dodatno razmotriti navedene odredbe predloga zakona o Razvojnoj banci i, kao što je već ukazano, pribaviti mišljenje EK kako bi se osigurala usklađenost sa evropskim standardima - zaključili su u vrhovnoj monetarnoj instituciji.

"Vijesti" su pitale CBCG da li Skupština treba da usvoji ovaj predlog zakona budući da ga je predsjednik države vratio na ponovno odlučivanje i da li prilikom tog izjašnjenja treba da ima u vidu mišljenje vrhovne monetarne institucije.

- Skupština, kao i predsjednik Crne Gore imaju nadležnosti utvrđene Ustavom, a u skladu sa tim i odgovornost za njihovo sprovođenje. CBCG, kao nezavisna institucija, nije ovlašćena da ocjenjuje odluke iz nadležnosti ostalih organa vlasti u Crnoj Gori - odgovorili su iz CBCG.

U mišljenju vrhovne monetarne institucije je ukazano da je Zakonom o CBCG propisana njena nadležnost da vodi kreditni registar zaduženja pojedinih lica prema subjektima nadzora CBCG i drugim licima utvrđenim zakonom ili posebnim propisom Centralne banke.

- S tim u vezi, predlogom zakona treba propisati i obavezu Razvojne banke da dostavlja izvještaje za registar kreditnih zaduženja, u rokovima i sa sadržajem utvrđenim propisom CBCG - navodi se u mišljenju.

Iz vrhovne monetarne institucije ukazuju i da su sporna rješenja koja se odnose na formiranje organa Razvojne banke.

Predlogom zakona utvrđen je dvodomni sistem upravljanja, u skladu sa kojim su organi Razvojne banke Skupština, Nadzorni odbor i Upravni odbor. Nadzorni i Upravni odbor su organi upravljanja Razvojne banke.

- Predlogom zakona propisano je da članovi Nadzornog i Upravnog obora moraju ispunjavati određene uslove primjerenosti, kao na primjer uslov dobrog ugleda, iskreno i pošteno djelovanje, iskazivanje nezavisnog mišljenja, posjedovanje stručnih znanja i iskustva...Uz to, propisano je da je Upravni odbor dužan da, uz prethodnu saglasnost Nadzornog odbora, donese primjerenu politiku za izbor i procjenu ispunjenosti uslova za pojedinačne članove Upravnog odbora, kao i za članove Upravnog odbora zajedno, koju je Razvojna banka dužna da sprovodi. Međutim, predlog zakona ne sadrži odredbu kojom bi se uputilo na bliže uređivanje navedenih uslova, postupak procjene njihove ispunjenosti, niti ko vrši procjenu primjerenosti za članove Nadzornog, odnosno Upravnog odbora - ukazuju iz CBCG.

S obzirom na predložene aktivnosti ove finansijske institucije iz CBCG ukazuju na važnost preventivne kontrole vrhovne monetarne institucije.

- Smatramo potrebnim učešće CBCG u procesu imenovanja članova organa banke. Ovo posebno iz razloga što Razvojna banka ima sve elemente i karakteristike komercijalne banke, te je stoga, djelovanje CBCG kroz stručan i profesionalan pristup u cilju procjene ispunjenosti uslova (kao i u slučaju komercijalne banke) od presudnog značaja za zaštitu svih povjerilaca/deponenata i budžet Crne Gore - istakli su u mišljenju.